Nowoczesne metody kształcenia

Szkoła XXI wieku to miejsce z wieloma udogodnieniami, takimi jak multimedialne¹ środki dydaktyczne, komputery, rzutniki, tablice interaktywne czy Internet. Nauczyciel i uczeń mają ułatwiony dostęp do różnego rodzaju nowoczesnych narzędzi oraz metod nauczania-uczenia się. Nie tylko wspierają one edukację, ale reprezentują innowacyjne dziedziny wiedzy, mają również duży wpływ na zmiany społeczne. Pozwalają łączyć tradycyjny wykład z prezentacją materiałów multimedialnych, metody poglądowe z aktywizującymi. Szybkość rozwoju tego typu technologii stawia przed współczesnym nauczycielem wymagania, których nie spotykał wcześniej. Powinien więc nabyć umiejętności w zakresie wykorzystania urządzeń teleinformatyki (ICT), z uwzględnieniem charakteru szkoły, etapu edukacyjnego, specyfiki rozwoju dziecka, metod i form pracy. Ważne jest również stworzenie uczniom warunków do nabywania zdolności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnej (TIK).

Nowoczesne metody nauczania-uczenia się historii, ale nie tylko, polegają na różnym od dotychczasowego podejściu do sposobu nauczania i uczenia się, ukierunkowującym ucznia na bardziej samodzielne zdobycie wiedzy oraz konkretnych umiejętności praktycznych. Wyznaczają niespotykane do tej pory kompetencje kluczowe, które powinni osiągnąć uczniowie zmierzający do świadomego i pełnoprawnego funkcjonowania w społeczeństwie opartym na wiedzy i informacji. Sprawiają, że zajęcia stają się bardziej atrakcyjne dla ucznia, zwiększając jego zainteresowanie historią, angażując go w proces dydaktyczny (zwłaszcza te polegające na uczeniu innych, jak chociażby gry dydaktyczne), ponieważ wiedza i umiejętności zdobyte samodzielnie są trwalsze, prowadzą do zmian w myśleniu i działaniu. „Operowanie informacjami, a zwłaszcza ich wyszukiwanie, kojarzenie, przekształcanie i porządkowanie, zdecydowanie lepiej wspomaga proces uczenia się niż tradycyjne metody […], bazujące na podawaniu uczniom gotowej wiedzy w formie syntezy”². Pomagają również przygotować uczniów do ustawicznego kształcenia się przez całe życie, które składa się na obraz współczesnego społeczeństwa informacyjnego, posiadającego umiejętność samokształcenia, samodzielnego poszukiwania wiedzy, rozwiązywania problemów, planowania własnej kariery zawodowej, a także gotowości do zmiany wykonywanego zawodu. Podstawowe przygotowanie w zakresie technologii informacyjnej (alfabetyzacja komputerowa), obejmujące umiejętności stosowania tej technologii w obszarze swoich własnych działań zawodowych i pozazawodowych, jest już obecnie niewystarczające. Potrzebna jest tzw. biegłość w stosowaniu technologii informacyjnej obejmująca m.in. aktywne posługiwanie się nią w rozwiązywaniu problemów, zapobiegające cyfrowemu wykluczeniu ze społeczności uczących się. „Chodzi o osiągnięcie stanu, w którym przedinformacyjna mentalność wielkich grup społecznych nie będzie spowalniać tempa naszej adaptacji do globalnego społeczeństwa informacyjnego”³.

Wiele inicjatyw edukacyjnych zmierza do poszerzania roli szkoły i innych instytucji edukacyjnych o nowoczesne metody kształcenia. Wychodząc naprzeciw potrzebom uczniów mających inne oczekiwania wobec szkoły, niż jeszcze kilka lat wcześniej, wzbogacają one swoją ofertę o kursy na odległość, mające postać kształcenia hybrydowego (blended learning). Jest to połączenie kształcenia tradycyjnego (bezpośredniego kontaktu z prowadzącym) z tym na odległość wykorzystującym e-learning, które świetnie sprawdza się na lekcjach historii. Dzięki tej metodzie wzrasta poziom aktywności uczniów i następuje indywidualizacja zajęć. Uczniowie, mając stały dostęp do materiałów dydaktycznych, mogą dostosować tempo pracy do własnych potrzeb i do dogodnej dla siebie pory. Zaś jednoczesny osobisty kontakt z prowadzącym, który stale kontroluje postępy ucznia, stwarza możliwość korygowania błędów. Proces edukacyjny jest tak prowadzony, aby rozwijać kompetencje kluczowe, pozwalające na swobodne dostosowywanie się do potrzeb zmieniającego się rynku pracy oraz kierunków rozwoju gospodarki⁴. Pozwala to ponadto w coraz większym stopniu uwzględniać również indywidualne potrzeby uczących się, w tym potrzeby specjalne. Ta rewolucja edukacyjna „powinna przeobrazić dotychczasowe relacje między człowiekiem a wiedzą oparte na paradygmacie nauczania, czyli pobierania wiedzy przekazywanej przez innych w układzie nauczyciel – uczeń. W społeczeństwie informacyjnym rewolucja ta ukształtuje system samoedukacji trwającej przez całe życie”⁵. Wymaga ona jednak stosowania przez nauczycieli metod aktywizujących, których jest bardzo wiele, dlatego też omówię tutaj niektóre z nich wpisujące się w historyczne kształcenie hybrydowe. Methodos to po grecku droga, sposób postępowania, dlatego też za metodę nauczania należy przyjąć „systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia. Jest to wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów”⁶. Dobór metod nauczania w kontekście szybko następujących zmian w technologii informacyjnej i komunikacyjnej, a w związku z nimi również szeroko pojętej globalizacji, stanowi ważne zagadnienie⁷. Uczniowie od urodzenia funkcjonują w tym świecie, z tego też powodu szkoła powinna wyposażyć ich w zdolność samodzielnego, kreatywnego myślenia, oceny sytuacji i poruszania się w wiedzy niemalże nieograniczonej, świecie różnorodnych znaczeń, bez granic i geograficznych odległości.

CASE STUDY (METODA PRZYPADKÓW)⁸

Polega na rozważeniu przez uczniów pojedynczego historycznego przypadku zawierającego problem. Samo rozwiązywanie problemów, czyli poszukiwanie jakiejś niewiadomej, wymaga przypomnienia sobie opanowanych już wiadomości i umiejętności przydatnych do rozwiązania postawionego zagadnienia. Po zapoznaniu się z opisem zdarzenia następuje uzupełnianie informacji, analiza opisanej sytuacji (uczniowie szukają przyczyn przedstawionego problemu i wyciągają wnioski), po czym podają propozycje rozwiązań. Metoda ta pozwala wyciągnąć wnioski co do szerokiego kontekstu przyczyn i skutków danego przypadku, szukać analogii w historii i wyciągnąć wnioski na przyszłość.

METODA GIER DYDAKTYCZNYCH⁹

Polega na grze prowadzonej według ściśle określonych reguł postępowania. Poszczególne zespoły konkurują ze sobą, opracowując zasady samodzielnie lub korzystając z gotowych rozwiązań. Gry mają charakter otwarty, nieograniczony wymaganiami scenariusza, ponieważ uczniowie mogą samodzielnie tworzyć ich zasady, pracować zgodnie ze swoją wyobraźnią i wiedzą historyczną, na bieżąco wytyczając kierunki rozwoju wydarzeń, w których uczestniczą.

METODA PROJEKTÓW¹⁰

Polega na długoterminowej realizacji założonego przedsięwzięcia przez grupę uczniów, w oparciu o przyjęte wcześniej założenia. Jest ono realizowane przez uczniów samodzielnie, ale systematycznie koordynowane przez nauczyciela (osobiście lub przez Internet). Projekty historyczne rozwijają samodzielność, uczą zbierania danych, segregowania, korzystania ze źródeł i ciekawej prezentacji wyników. Nauczyciel poprzez oddziaływanie na sferę motywacyjną ucznia, powinien wywołać u niego poczucie sprawstwa i otwarcia na nowe zadania, doskonalenia tego co już posiada.

METODA DYSKUSJI¹¹

Polega na wymianie poglądów na dany temat, także za pośrednictwem Internetu (poprzez wideokonferencję lub chat). Właściwie przeprowadzona aktywizuje uczniów, stwarza możliwość formułowania tez, argumentowania, rzeczowej obrony swojego stanowiska, krytycznego myślenia, wsłuchiwania się w informacje zwrotne i przyjmowania racji strony przeciwnej. Uczy kultury dyskusji, oceny zdania innych oraz krytycznego spojrzenia na własne poglądy, czasami zmuszając do ich weryfikacji.

METODA BIOGRAFICZNA¹²

Polega na szukaniu pomysłów rozwiązań określonych problemów w biografii postaci historycznych. Z punktu widzenia tematu lekcji istotny jest dobór postaci. Uczniowie po zapoznaniu się z jej biografią formułują problem i przygotowują scenariusz symulacji prowadzącej do jego rozwiązania. Na końcu następuje zebranie wniosków i podsumowanie pracy. Metoda ta kształci większość umiejętności kluczowych.

E-LEARNING SZKOLNY¹³

Takie „kształcenie na odległość z wykorzystaniem zasobów i możliwości komunikacyjnych Internetu¹⁴”, funkcjonuje głównie w oparciu o platformy edukacyjne, na linii komunikacji: nauczyciel – uczeń, nauczyciel – rodzic, uczeń – uczeń. Jest to swego rodzaju nowoczesne wsparcie tradycyjnej szkoły, jak i alternatywa pozwalająca zdobyć potrzebne wiadomości i umiejętności bez wychodzenia z domu, poprzez różnorakie ćwiczenia, wideokonferencje czy czat. Nauczyciel, uczniowie i ich rodzice mają bieżący podgląd wyników sprawdzianów, prac zaliczeniowych, interaktywnych ćwiczeń, zadań domowych, które automatycznie przekazują informacje o uczniowskich postępach i obszarach, które powinien jeszcze przećwiczyć, a także spostrzeżenia na temat jego zachowania, ważne informacje z życia klasy i szkoły. Są one dostępne również przez kalendarz, forum, blog czy pocztę. „Zmiana miejsca nauki z sali wykładowej na wirtualną klasę oraz przeobrażenie sposobu kontaktu z bezpośredniego, mówionego na pośredni, zapisany determinuje formę zajęć”¹⁵. Nauczyciele prowadzący w ten sposób część swoich zajęć z historii przedstawiają wiedzę w sposób interesujący i atrakcyjny z punktu widzenia młodego człowieka oczekującego dziś szybkich wyników i pełnej komunikacji. Zaletą tej metody jest także możliwość ustalania czasu i intensywności nauki zgodnie z własnymi potrzebami. Sylwetkę ucznia określa tzw. e-portfolio, czyli elektroniczna teczka jego rozwoju edukacyjnego.

M-LEARNING (ANG. MOBILE LEARNING)¹⁶

Polega na uczeniu się przy użyciu tzw. technologii mobilnych, które umożliwia bezprzewodowe łączenie się z Internetem w dowolnym miejscu i czasie. Dzięki temu na lekcji historii uczniowie mogą korzystać z dostępu do baz wiedzy niezbędnej „od zaraz”, co pozwala im zaktualizować posiadane informacje, zapamiętać niewielkie wycinki wiedzy w krótkim czasie. Na razie metoda ta znajduje się dopiero w fazie wdrażania, więc głównie wspiera proces uczenia się w oparciu o samodzielną pracę ucznia. Docelowo planuje się, aby to nie nauczyciel i uczniowie szukali technologii i dostosowali się do niej, ale aby technologia była dostępna zawsze i wszędzie tam, gdzie jest potrzebna.

Wszystkie zaprezentowane powyżej metody nauczania historii uwzględniające najnowsze zdobycze technologii są cenne, skuteczne i pożyteczne. Uczniowie pracują samodzielnie, choć pod kontrolą, rozwijają własną strategię uczenia się i autonomię, połączone z motywacją i ciekawością. Natomiast nauczyciel odnajdując w sobie inspiracje i motywacje do przyjmowania nowych wyznań, odkrywa nieznane wcześniej możliwości pedagogiczne i metodyczne. Jednak stanowią również bardzo realne zagrożenie zerwania realnej więzi opartej na osobistej relacji mistrz – uczeń. Należy zatem jak się wydaje, za każdym razem przekonywać i uczulać uczniów, że najważniejszą cechą wiedzy jest jej realność, czyli możliwość wykorzystania w faktycznym, a nie w cyfrowym świecie. W przeciwnym razie taka odhumanizowana wiedza może w przeciągu jednego pokolenia zaowocować aspołecznymi zachowaniami młodych ludzi.

Agnieszka Chłosta-Sikorska

Źródło: Konspekt nr 1/2013 (46) www.konspekt.up.krakow.pl

Artykuł dodany przez: Uniwersytet Pedagogiczny » Wydział Humanistyczny » Instytut Historii